Torfowiska Doliny Izery

Są ostoją dla nie­zli­czo­nych gatun­ków roślin i zwie­rząt, pochła­niają dwu­tle­nek węgla w więk­szym stop­niu, niż cała roślin­ność lądowa, reten­cjo­nują i oczysz­czają wodę, zapo­bie­gają poża­rom i powo­dziom – bagna, w tym tor­fo­wi­ska w przy­ro­dzie peł­nią szcze­gólną funk­cję. Z roku na rok powierzch­ni mokra­deł ubywa. Aby zoba­czyć jedne z nie­licz­nych, pozo­sta­łych miejsc tego typu, warto wybrać się w Góry Izer­skie. Tor­fo­wi­ska Gór Izer­skich to liczący ponad 500 ha obszar chro­niony o uni­kal­nych war­to­ściach przy­rod­ni­czych, czę­sto zacho­wa­nych w sta­nie natu­ral­nym, nie­zmie­nio­nym inge­ren­cją czło­wieka.

Na obsza­rze pol­skich Sude­tów tor­fo­wi­ska wystę­pują także w Kar­ko­no­szach Górach Sto­ło­wych i Górach Bystrzyc­kich. W kla­sy­fi­ka­cji tor­fo­wisk wyróż­niamy: tor­fo­wi­ska niskie, wyso­kie i przej­ściowe, które, to zali­czane są do rodza­jów i typów bagien. Naj­słyn­niej­sze tor­fo­wi­ska wystę­pujące w pol­skich Sude­tach, to: Tor­fo­wi­sko pod Zie­leń­cem (Topie­li­sko i Czarne Bagno), Tor­fo­wi­sko na Hali Izer­skiej, Tor­fo­wi­sko na Równi Pod Śnieżką i Wiel­kie Tor­fo­wi­sko Bato­row­skie w Górach Sto­ło­wych. Tor­fo­wi­ska, jako bio­top sta­no­wią cenne zbio­ro­wi­ska roślin błot­nych i łąkowo-bagien­nych wytwa­rza­ją­cych nie­kiedy torf. Two­rzą się one na podłożu trudno prze­pusz­czal­nym w kli­ma­cie umiar­ko­wa­nym i chłod­nym.

Dalej od Stogu Izerskiego położonego nad Świeradowem-Zdrój w Wysokim Grzbiecie Gór Izerskich, idziemy już pieszo ku przełęczy Łącznik, do której schodzimy wciąż dość łagodnie i komfortowo, jednak, gdy tylko szlak żółty odchodzi już ku stokom opadającym do górnego odcinka Doliny rzeki Izery, zauważamy, że coś w otoczeniu się zmieniło i sucha droga została już za nami. 

Iluzja przestrzeni dalekiej północy ściśle powiązana jest z sudecką rzeką Izera mającą swe źródła na stokach Smrka (1124 i 1123m n.p.m.). Ta piękna rzeka w górnym odcinku tworzy bardzo interesujący i dziki ekosystem, położony wzdłuż pasa granicznego z Czechami.  Rzeka Izera zasilana w wody opadowe, spływające po stokach, tworzy szeroką nieckę, w której powstały rozległe tereny torfowiskowe, chronione prawem po obu stronach granicy: Rašeliniště Izery i Rezerwat Torfowisko Doliny Izery.

Po opusz­cze­niu wiaty odpo­czyn­ko­wej i minię­ciu małego potoku Tracz­nik, droga robi się nieco bar­dziej sucha, po pra­wej jed­nak stro­nie drogi, którą pro­wa­dzi szlak żółty docho­dzimy w rejon nasy­co­nego jak gąbka wodą Izer­skiego Bagna (niem. Iser Moor). Tak nazywa się obszar poło­żony na pozio­mie 830–850 metrów, który należy do tor­fo­wisk typu wyso­kiego, pół­nocna część Izer­skiego Bagna nosi nazwę Boro­wina.

Podą­ża­jąc dalej do Koziego Potoku, który, to wpada od lewej strony do rzeki Izery oglą­damy poła­cie wystę­pu­ją­cej tu dość nisko koso­drze­winy. Po minię­ciu Koziego Potoku, Drogą Boro­wi­nową mijamy tzw. Wręgi rów­nież będące tor­fo­wiskiem. Droga na tym odcinku jest nieco mono­tonna, dla­tego dobrze jest wędrować oprócz wio­sny, kiedy budzą się do życia ptaki, także i jesie­nią w okre­sie ryko­wi­ska, kiedy dookoła nas poja­wią się dodat­kowe impulsy w postaci roz­le­ga­ją­cych się ryków jeleni. Z awi­fauny wystę­pują tu rzad­kie w skali Sude­tów ptaki: bie­lik, sóweczka, żuraw, sie­weczka rzeczna i cie­trzew.

W rejo­nie tor­fo­wiska Wręgi rzeka Izera zaczyna już znacz­nie mean­dro­wać, two­rząc tym samym jedno z pięk­niej­szych miejsc w Górach Izer­skich, a nawet i w całych Sude­tach. 

Po przej­ściu od Łącz­nika , wresz­cie po ok. 8 km docho­dzimy do roz­le­głej łąki, jest to zachwy­ca­jąca – Izer­ska Hala, na któ­rej, to nie­gdyś znaj­do­wała się gór­ska osada zwana Wielką Izerą (niem. Groß-Iser), którą zało­żyli ucie­ki­nie­rzy z Czech.

Histo­rycz­nie rzecz ujmu­jąc pierw­szym osad­ni­kiem, na tym odcię­tym od świata miej­scu był nie­jaki Tomasz, który ucie­ka­jąc przed kato­lic­kimi prze­śla­do­wa­niami reli­gij­nymi w Cze­chach, w roku 1630 roku wybu­do­wał tu swoją cha­łupę. Jak daw­niej wyglą­dała Wielka Izera, możemy sobie dziś tylko wyobra­zić, nie mniej jed­nak zacho­wało się troszkę zdjęć z okresu, kiedy w wio­sce (podob­nie w jak znaj­du­ją­cej się po cze­skiej stro­nie Izerce) tęt­niło życie, co daje nam pewne wyobra­że­nie o życiu w tym spe­cy­ficz­nym miej­scu. I tak koniec wieku XIX i okres mie­dzy wojenny wieku XX, to okres pro­spe­rity Groß-Iser. Znaj­do­wało się tu wów­czas kil­ka­dzie­siąt bud paster­skich, była tu szkoła, gospoda, młyn wodny i trzy schro­ni­ska tury­styczne. Obec­nie na Hali Izer­skiej zacho­wał się tylko jeden budy­nek, który powstał ok. 1938 r., jako druga tzw. nowa szkoła. Mowa oczy­wi­ście o popu­lar­nej wśród tury­stów i sły­ną­cej z nale­śni­ków z jago­dami Chatce Górzy­stów.

Histo­rycz­nie „budy­nek ten posia­dał główną klasę z poko­jem na biblio­tekę, pomiesz­cze­nie do prac ręcz­nych dla chłop­ców (dzi­siaj dre­wut­nia) i kuch­nię dla dziew­cząt. Na pię­trze miesz­kał nauczy­ciel wraz z rodziną. W dzi­siej­szej jadalni mie­ściła się staj­nia, a obok szkoły stała dzwon­nica. W 1945 szkoła posia­dała kom­pletną insta­la­cję wodo­cią­gową i kana­li­za­cyjną oraz oświe­tle­nie we wszyst­kich poko­jach. Nie­stety po woj­nie szkołę zde­wa­sto­wano i ogo­ło­cono z więk­szo­ści sprzę­tów i wielu ele­men­tów kon­struk­cyj­nych. Kolejno budy­nek szkoły prze­mia­no­wano na schro­ni­sko (począt­kowo stu­denc­kie), opiekę nad obiek­tem prze­jęli od Nadle­śnic­twa Świe­ra­dów stu­denci z Wyż­szej Szkoły Inży­nie­ryj­nej z Zie­lo­nej Góry w poło­wie lat 80. XX wieku.

Poni­żej Chatki Górzy­stów, w rejo­nie gdzie prze­pływa Jagnięcy Potok, który był mocno eks­plo­ato­wany przez tzw. waloń­czy­ków pod kątem poszu­ki­wa­nia złota i kamieni szla­chet­nych, znaj­duje się naj­czę­ściej oglą­dane izer­skie i zara­zem roz­le­głe tor­fo­wi­sko przy­po­mi­na­jące kra­jo­braz skan­dy­naw­ski – Tor­fo­wi­sko na Hali Izer­skiej. Podzi­wiamy tu widoczne w pod­cię­ciach Jagnię­cego Potoku grube pokłady torfu, poro­śnięte od góry zwar­tym pła­tem koso­drze­winy, wśród któ­rej rośnie też: Wierzba lapoń­ska, Brzoza kar­ło­wata i Jało­wiec halny, a także kla­syczne i rzad­kie gatunki roślin takie jak: Weł­nianka pochwo­wata, Weł­nia­neczka dar­niowa, Turzyca bagienna, Bagnica tor­fowa, Weł­nianka wąsko­listna, Borówka bagienna, Żura­wina błotna, Borówka czarna, Modrzew­nica zwy­czajna i owa­do­żerna Rosiczka okrą­gło­listna i dłu­go­listna.

Obec­nie w Górach Izer­skich nie­mal wszyst­kie bagna (tor­fo­wi­ska typu wyso­kiego i przej­ścio­wego), objęte są prawną ochroną. W 1969 r. powo­łano do życia rezer­wat „Tor­fo­wi­sko Izer­skie”, a po latach, w 2000 r. roz­sze­rzono ochronę na obszar 484, 73 ha, two­rząc obecny rezer­wat „Tor­fo­wi­ska Doliny Izery”.

Będąc na wypo­czynku w Górach Izer­skich warto także, wydzie­lić sobie jeden dzień, aby obej­rzeć rów­nie piękne cze­skie tor­fo­wi­skowe rezer­waty: „Raše­li­ni­ště Izery”, „Rybí louky”, „Čer­nou jezírke” oraz „Raše­li­ni­ště Jizerki”, wów­czas zyskamy peł­niej­szy obraz dzi­kiej przy­rody Gór Izer­skich.